Ngày 8 tháng 4 là ngày mặt trời ở trạng thái tối nhất trong một hiện tượng gọi là "Nhật thực". Tuy nhiên, không phải mỗi năm đều có sự kiện nhật thực vào ngày này. Bạn có thể kiểm tra lịch thiên văn cụ thể hoặc tin tức về sự kiện thiên văn để biết liệu có bất kỳ sự kiện nhật thực nào diễn ra vào ngày 8 tháng 4 của năm cụ thể mà bạn quan tâm.
Hàng triệu người ở miền bắc Mexico, Mỹ và Đông Nam Canada sẽ có cơ hội quan sát nhật thực toàn phần với bóng tối bao trùm bầu trời ban ngày. Tuy nhiên, người yêu thiên văn tại Việt Nam không thể quan sát hiện tượng này.
Cụ thể, nhật thực vào ngày 8-4-2024 đi qua Bắc Mỹ và Trung Mỹ, tạo ra một đường thẳng bị che phủ toàn phần. Theo NASA, đường đi của nhật thực toàn phần sẽ khởi điểm từ Mexico, vòng về phía Đông Bắc từ tiểu bang Texas đến Ohio (Mỹ) rồi đến Canada và quay trở lại Maine (Mỹ). Trong thời gian nhật thực, Mặt trăng sẽ nằm thẳng hàng giữa Trái đất và Mặt trời, che khuất ánh Mặt trời.
Lần gần nhất nhật thực toàn phần có thể quan sát được ở Bắc Mỹ trùng với cực đại Mặt trời là ngày 26-2-1979, khi nhật thực toàn phần kéo dài 2 phút 49 giây. Lần cuối cùng nhật thực toàn phần dài xảy ra ở Bắc Mỹ dài như năm nay là ngày 16-6-1806, kéo dài tới 4 phút 55 giây. Dự kiến phải đến tháng 8-2044, người Mỹ mới được đón một "siêu nhật thực" như năm nay.
Bầu khí quyển Mặt trời
Theo Phó giám đốc NASA Pam Melroy, khi Mặt trăng chặn ngay trước Mặt trời, rìa ngoài cùng khó quan sát của bầu khí quyển Mặt trời, hay còn gọi là vành nhật hoa (corona), sẽ được nhìn thấy "một cách rất đặc biệt". "Có những điều đang xảy ra với vành nhật hoa mà chúng ta không hiểu đầy đủ", bà nói.
Nhiệt độ bên trong vành nhật hoa tăng dần khi ở xa bề mặt Mặt trời - một hiện tượng trái ngược với hiểu biết thông thường mà các nhà khoa học vẫn đang nỗ lực tìm lời giải thích. Bên trong vành nhật hoa là nơi xuất hiện các quầng lửa mặt trời (solar flare) - vụ nổ năng lượng đột ngột giải phóng bức xạ vào không gian, và các sợi mặt trời (solar prominence) - cấu trúc plasma khổng lồ nổi lên từ bề mặt Mặt trời.
Trong thời gian diễn ra nhật thực, phần dưới cùng của vành nhật hoa - nơi xuất hiện rất nhiều quầng lửa hay sợi mặt trời - được quan sát rõ ràng hơn so với khi sử dụng các thiết bị chuyên dụng để che khuất Mặt trời.
Theo bà Shannon Schmoll - giám đốc Cung thiên văn Abrams tại Đại học Bang Michigan, nhật thực ngày 8-4 là cơ hội vàng cho giới nghiên cứu. Các nhà nghiên cứu đặc biệt phấn khích về việc Mặt trời gần đạt đỉnh của chu kỳ 11 năm. Còn bà Melroy bày tỏ lạc quan: "Cơ hội chúng ta sẽ thấy điều gì đó tuyệt vời là rất cao".
Nhật thực toàn phần vào ngày hôm nay cũng là lần đầu tiên sau 7 năm hiện tượng thiên văn học này được trông thấy trên đất liền ở châu Mỹ.
Bầu khí quyển Trái đất
Nhật thực toàn phần cũng sẽ mang lại cho các nhà khoa học cơ hội nghiên cứu những thay đổi trong tầng điện ly - một phần của thượng tầng khí quyển Trái đất, vốn rất quan trọng vì nó ảnh hưởng đến sóng vô tuyến được sử dụng cho thông tin liên lạc và định vị.
Bà Kelly Korreck, quản lý chương trình nhật thực tại trụ sở NASA, giải thích: "Những rối loạn trong tầng này có thể gây ra vấn đề với GPS và thông tin liên lạc". Tầng điện ly, nơi khí quyển Trái đất tiếp xúc với không gian vũ trụ, bị ảnh hưởng khi Mặt trời "sạc điện" cho các hạt ở tầng này vào ban ngày.
Ba tên lửa nghiên cứu của NASA sẽ được phóng trước, trong và ngay sau nhật thực từ Virginia để đo lường những thay đổi. Việc ánh sáng Mặt trời giảm mạnh do nhật thực gây ra - nhanh và cục bộ hơn khi Mặt trời lặn - sẽ giúp các nhà nghiên cứu tìm hiểu thêm về cách thức ánh sáng ảnh hưởng đến tầng điện ly, từ đó có thể dự đoán tốt hơn những hiện tượng rối loạn tiềm ẩn.
Nơi nào có thể quan sát nhật thực ngày 8/4?
Sự kiện thiên văn độc đáo ngày 8/4 sẽ không thể quan sát được tại Việt Nam. Người dân ở các khu vực thuộc Mexico, Canada và hơn 10 bang của Mỹ có thể chiêm ngưỡng nhật thực toàn phần. Trong khi đó, nhật thực một phần dự kiến quan sát được ở 49 bang của Mỹ nếu thời tiết thuận lợi.
Nhật thực một phần dự kiến bắt đầu lúc 15h42 theo giờ Phối hợp Quốc tế (UTC), hay 22h42 giờ Hà Nội. Nhật thực ban đầu sẽ xuất hiện trên Nam Thái Bình Dương và bắt đầu hành trình xuyên qua Bắc Mỹ. Bờ biển Thái Bình Dương của Mexico là điểm đầu tiên diễn ra nhật thực toàn phần trên hành trình, dự kiến vào lúc 18h07 giờ UTC hay 1h07 ngày 9/4 giờ Hà Nội.
Nhật thực toàn phần xảy ra khi Mặt Trăng đi qua giữa Trái Đất và Mặt Trời, khiến Mặt Trời bị che khuất hoàn toàn nếu nhìn từ Trái Đất. Những người quan sát đứng trong phạm vi đường di chuyển của nhật thực toàn phần sẽ nhìn thấy giai đoạn toàn phần. Tuy nhiên, những người đứng ngoài đường di chuyển này sẽ chỉ nhìn thấy nhật thực một phần. Khi xảy ra nhật thực, bầu trời sẽ tối như lúc bình minh hoặc hoàng hôn.
Mặt Trăng không đột ngột xuất hiện giữa Trái Đất và Mặt Trời. Thay vào đó, sự kiện bắt đầu bằng nhật thực một phần, trong đó Mặt Trăng dần dần di chuyển để che khuất Mặt Trời, khiến Mặt Trời trông giống hình lưỡi liềm. Theo NASA, tùy thuộc vào vị trí người quan sát, nhật thực một phần có thể kéo dài 70 - 80 phút.
Một ngày trên Trái đất đang dài ra một giây sau 55.000 năm
Dự đoán chính xác các lần nhật thực trong tương lai hoặc đường đi của các lần nhật thực lịch sử đòi hỏi phải biết vị trí của mặt trời, mặt trăng và Trái đất. Máy tính có thể theo dõi chuyển động của từng chuyển động, nhưng thách thức ở đây là những chuyển động này không cố định. Khi mặt trăng gây ra thủy triều trên các đại dương trên Trái đất, quá trình này cũng khiến mặt trăng dần dần trôi ra khỏi Trái đất và độ dài ngày trên Trái đất tăng dần.
Về cơ bản, độ dài của một ngày trên Trái đất đang dài hơn khoảng 18 micro giây mỗi năm, hay một giây cứ sau 55.000 năm. Sau hàng trăm hoặc hàng nghìn năm, một phần giây mỗi ngày đó sẽ cộng lại thành vài giờ.
Bằng cách xác định thời gian nhật thực trong 2.000 năm qua, các nhà nghiên cứu đã vạch ra độ dài của ngày trên Trái đất trong cùng khoảng thời gian đó. Giá trị 18 micro giây mỗi năm là mức trung bình, nhưng đôi khi Trái đất chậm lại một chút và đôi khi ít hơn một chút.
Trung tâm bầu trời & đài thiên văn Adirondack
Tọa lạc tại Hồ Tupper, New York, Trung tâm & Đài quan sát bầu trời Adirondack nằm trong một khu rừng có mặt hồ tĩnh lặng sẽ tổ chức sự kiện ngắm nhật thực toàn phần . Sự kiện này sẽ có các hoạt động dành cho gia đình vào ngày nhật thực, cũng như màn hình lớn với âm nhạc, ẩm thực và giải trí. Nhật thực toàn phần ở đây sẽ kéo dài 3 phút 33 giây.
Đài thiên văn Mont-Mégantic
Vào ngày 8/4, sự kiện quan sát nhật thực sẽ được tổ chức tại Đài quan sát Mont-Mégantic ở Công viên Quốc gia Mont-Mégantic của Quebec, Canada. Đây là đài quan sát chuyên nghiệp lớn nhất trên con đường nhật thực toàn phần và dự kiến có 2.500 người tham dự. Kính thiên văn sẽ có sẵn tại bảo tàng ASTROLab gần đó và vé bao gồm dịch vụ đưa đón bằng xe buýt đến địa điểm này. Nhật thực toàn phần ở đây sẽ kéo dài 3 phút 28 giây.